Emerytura za granicą - jak łączyć świadczenia z różnych krajów UE?

Wprowadzenie do emerytur zagranicznych

Coraz więcej Polaków decyduje się na pracę za granicą, co wiąże się z uczestnictwem w zagranicznych systemach emerytalnych. Gdy nadchodzi czas przejścia na emeryturę, pojawia się pytanie: jak połączyć okresy ubezpieczenia z różnych krajów i uzyskać pełne świadczenia emerytalne?

Dobra wiadomość jest taka, że w ramach Unii Europejskiej (a także Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii) obowiązują przepisy koordynujące systemy zabezpieczenia społecznego, które mają na celu ochronę praw osób przemieszczających się pomiędzy krajami członkowskimi.

Podstawowe zasady, które należy znać:

• Zasada sumowania okresów - okresy ubezpieczenia z różnych krajów UE są sumowane dla celów nabycia prawa do emerytury;
• Zasada proporcjonalności - każde państwo wypłaca część emerytury proporcjonalnie do okresów ubezpieczenia w tym kraju;
• Zasada równego traktowania - obywatele innych państw członkowskich powinni być traktowani tak samo jak obywatele kraju, w którym ubiegają się o świadczenia;
• Zasada eksportu świadczeń - emerytura nabyta w jednym państwie członkowskim może być wypłacana, gdy emeryt mieszka w innym państwie członkowskim.

Zasady koordynacji systemów emerytalnych w UE

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego opiera się na rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady (WE), w szczególności na rozporządzeniu 883/2004 i rozporządzeniu wykonawczym 987/2009. Te przepisy nie zastępują krajowych systemów emerytalnych jednym europejskim systemem, ale zapewniają ich współdziałanie.

Jak działa sumowanie okresów?

Jeśli w danym kraju UE istnieje wymóg minimalnego okresu ubezpieczenia do nabycia prawa do emerytury (w Polsce to 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), a dana osoba nie spełnia tego warunku, wówczas do okresu krajowego dodaje się okresy ubezpieczenia z innych państw członkowskich.

Przykład:

Jak obliczane są emerytury z różnych krajów?

Każde państwo członkowskie oblicza emeryturę według własnych przepisów (tzw. emerytura krajowa) oraz według zasad koordynacji (tzw. emerytura proporcjonalna):

1. Emerytura krajowa - obliczona wyłącznie na podstawie krajowych okresów ubezpieczenia i zgodnie z prawem krajowym;
2. Emerytura proporcjonalna - najpierw oblicza się teoretyczną kwotę emerytury, jakby wszystkie okresy ubezpieczenia zostały przebyte w danym kraju, a następnie kwotę tę mnoży się przez stosunek faktycznego okresu ubezpieczenia w tym kraju do łącznego okresu ubezpieczenia we wszystkich krajach.

Wypłacana jest wyższa z tych dwóch kwot.

Proces wnioskowania o emeryturę zagraniczną

Wnioskowanie o emerytury z kilku krajów UE jest prostsze, niż mogłoby się wydawać, dzięki zasadzie "jednego wniosku".

Gdzie złożyć wniosek?

Wniosek o emeryturę składa się w instytucji ubezpieczeniowej kraju zamieszkania lub kraju, w którym osoba była ostatnio ubezpieczona. W przypadku Polski jest to Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Co istotne, złożenie wniosku w jednym kraju UE jest równoznaczne ze złożeniem wniosku we wszystkich krajach UE, w których dana osoba była ubezpieczona. Instytucja, która przyjęła wniosek, automatycznie informuje instytucje innych krajów członkowskich.

Kiedy złożyć wniosek?

Wniosek o emeryturę zagraniczną najlepiej złożyć około 6 miesięcy przed planowanym przejściem na emeryturę, ponieważ procedura koordynacyjna może trwać dłużej niż w przypadku standardowej emerytury krajowej.

Należy również pamiętać, że wiek emerytalny różni się w zależności od kraju. Możliwa jest sytuacja, w której osoba nabywa prawo do emerytury w jednym kraju, ale jeszcze nie w drugim.

Jak wygląda procedura?

1. Złożenie wniosku w instytucji ubezpieczeniowej kraju zamieszkania;
2. Instytucja przyjmująca wniosek ustala datę jego złożenia, która będzie obowiązywać we wszystkich zainteresowanych krajach;
3. Instytucja ta przekazuje wniosek do instytucji innych krajów, w których wnioskodawca był ubezpieczony;
4. Każda instytucja analizuje okresy ubezpieczenia i oblicza emeryturę według własnych przepisów;
5. Instytucje wymieniają między sobą informacje za pomocą standardowych formularzy;
6. Każda instytucja wydaje własną decyzję emerytalną;
7. Wnioskodawca otrzymuje podsumowanie decyzji wszystkich zaangażowanych instytucji (dokument P1).

Niezbędne dokumenty i formularze

Przy ubieganiu się o emeryturę z kilku krajów UE, konieczne jest zgromadzenie odpowiednich dokumentów potwierdzających okresy ubezpieczenia w poszczególnych państwach.

Podstawowe dokumenty

• Dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport);
• Świadectwa pracy z krajów, w których osoba była zatrudniona;
• Dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia (zaświadczenia z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych, legitymacje ubezpieczeniowe, itp.);
• Dokumenty potwierdzające wynagrodzenie (jeśli są wymagane w danym kraju);
• Zaświadczenie o numerze rachunku bankowego (IBAN);
• Dokumenty potwierdzające aktualny adres zamieszkania.

Formularze europejskie

W ramach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego używane są standardowe formularze europejskie serii E200, które zastępowane są przez dokumenty elektroniczne. Najważniejsze z nich to:

• E 205 - zaświadczenie dotyczące przebiegu ubezpieczenia w danym kraju;
• E 207 - informacje dotyczące kariery ubezpieczeniowej;
• P1 - podsumowanie decyzji dotyczących emerytury.

Instytucje ubezpieczeniowe same wymieniają między sobą te formularze, więc wnioskodawca nie musi ich osobiście wypełniać ani dostarczać.

Co jeśli brakuje dokumentów?

Jeśli brakuje dokumentów potwierdzających okresy ubezpieczenia za granicą, można:

• Skontaktować się z byłym pracodawcą w celu uzyskania potwierdzeń;
• Zwrócić się do instytucji ubezpieczeniowej danego kraju o wydanie zaświadczenia o okresach ubezpieczenia;
• Poprosić ZUS o pomoc w uzyskaniu informacji o okresach ubezpieczenia z instytucji zagranicznych.

Opodatkowanie emerytur zagranicznych

Kwestia opodatkowania emerytur zagranicznych może być skomplikowana i zależy od umów o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartych między Polską a innymi krajami.

Ogólne zasady opodatkowania

W większości przypadków emerytury podlegają opodatkowaniu w kraju zamieszkania emeryta. Jednak niektóre umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania przewidują, że emerytury mogą być opodatkowane w kraju ich źródła.

Przykładowe zasady dla wybranych krajów (dla rezydenta podatkowego Polski):

• Niemcy - emerytury z niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych podlegają opodatkowaniu w Polsce;
• Francja - emerytury z francuskiego systemu ubezpieczeń społecznych podlegają opodatkowaniu w Polsce;
• Holandia - emerytury z holenderskiego systemu ubezpieczeń społecznych mogą być opodatkowane zarówno w Holandii, jak i w Polsce (z uwzględnieniem metod unikania podwójnego opodatkowania);
• Wielka Brytania - emerytury z brytyjskiego systemu ubezpieczeń społecznych podlegają opodatkowaniu w Polsce.

Jak uniknąć podwójnego opodatkowania?

Aby uniknąć podwójnego opodatkowania, stosuje się jedną z dwóch metod:

• Metoda wyłączenia z progresją - dochód zagraniczny jest wyłączony z podstawy opodatkowania w Polsce, ale jest brany pod uwagę przy ustalaniu stawki podatku od dochodów uzyskanych w Polsce;
• Metoda proporcjonalnego odliczenia - podatek zapłacony za granicą jest odliczany od podatku należnego w Polsce.

Obowiązki deklaracyjne

Otrzymując emeryturę zagraniczną, należy:

• Wykazać ją w rocznym zeznaniu podatkowym (PIT-36 lub PIT-37 z załącznikiem PIT/ZG);
• Dołączyć certyfikat rezydencji podatkowej, jeśli jest wymagany przez zagraniczną instytucję wypłacającą emeryturę;
• Przechowywać dokumenty potwierdzające wysokość otrzymywanej emerytury oraz ewentualnie zapłaconego za granicą podatku.

Praca w Niemczech - przykład rozliczenia

Niemcy są jednym z najpopularniejszych kierunków emigracji zarobkowej Polaków, dlatego rozliczenie emerytury z tego kraju zasługuje na szczególną uwagę.

Niemiecki system emerytalny

Niemiecki system emerytalny składa się z trzech filarów:

1. Obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne (gesetzliche Rentenversicherung) - odpowiednik polskiego ZUS;
2. Zakładowe systemy emerytalne (betriebliche Altersvorsorge) - dodatkowe ubezpieczenia organizowane przez pracodawców;
3. Prywatne ubezpieczenia emerytalne (private Altersvorsorge) - dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę.

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego obejmuje głównie pierwszy filar.

Instytucja odpowiedzialna

Za wypłatę emerytur w Niemczech odpowiada Deutsche Rentenversicherung (DRV). Dla osób, które pracowały w Polsce i w Niemczech, ważne jest, aby zgłosić się do polskiego oddziału DRV lub do polskiego ZUS.

Przykładowe rozliczenie

Pytania do DRV

Przed złożeniem wniosku warto skontaktować się z DRV, aby uzyskać informacje o:

• Zgromadzonych okresach ubezpieczenia w Niemczech;
• Wysokości zgromadzonych składek;
• Szacunkowej wysokości emerytury;
• Możliwości dobrowolnego opłacania składek, jeśli brakuje do minimalnego okresu ubezpieczenia.

Praca w innych krajach UE - specyfika systemów

Systemy emerytalne w krajach UE różnią się znacząco, co może mieć wpływ na wysokość otrzymywanej emerytury. Oto charakterystyka wybranych systemów:

Francja

System emerytalny we Francji składa się z emerytury podstawowej (régime de base) oraz emerytury uzupełniającej (régime complémentaire). Dla nabycia prawa do pełnej emerytury wymagane jest zgromadzenie określonej liczby kwartałów ubezpieczenia (od 160 do 172, w zależności od roku urodzenia).

Instytucja odpowiedzialna: Caisse Nationale d'Assurance Vieillesse (CNAV) dla emerytury podstawowej oraz AGIRC-ARRCO dla emerytury uzupełniającej.

Holandia

Holenderski system emerytalny opiera się na emeryturze państwowej (AOW), która jest wypłacana wszystkim osobom, które mieszkały lub pracowały w Holandii przez określony czas przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Wysokość emerytury zależy od liczby lat zamieszkania/pracy w Holandii między 15. a 65. (lub 67.) rokiem życia.

Instytucja odpowiedzialna: Sociale Verzekeringsbank (SVB).

Wielka Brytania

Mimo Brexitu, okresy ubezpieczenia nabyte w Wielkiej Brytanii nadal są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury w UE. System brytyjski składa się z emerytury państwowej (State Pension), której wysokość zależy od liczby lat opłacania składek National Insurance.

Instytucja odpowiedzialna: Department for Work and Pensions (DWP).

Włochy

Włoski system emerytalny wymaga określonej liczby lat składkowych (od 20 do 42, w zależności od rodzaju emerytury). Wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek oraz od wieku przejścia na emeryturę.

Instytucja odpowiedzialna: Istituto Nazionale della Previdenza Sociale (INPS).

Czechy i Słowacja

Kraje sąsiadujące z Polską również mają systemy emerytalne oparte na składkach. Dla nabycia prawa do emerytury wymagany jest określony okres ubezpieczenia (w Czechach min. 35 lat, w Słowacji min. 15 lat).

Instytucje odpowiedzialne: Česká správa sociálního zabezpečení (ČSSZ) w Czechach oraz Sociálna poisťovňa na Słowacji.

Praktyczne porady i najczęstsze problemy

Na podstawie doświadczeń osób, które już przeszły przez proces łączenia emerytur z różnych krajów UE, przygotowaliśmy listę praktycznych porad i rozwiązań najczęstszych problemów.

Praktyczne porady

• Zbieraj dokumenty na bieżąco - nie czekaj z gromadzeniem dokumentów do momentu, gdy będziesz składać wniosek o emeryturę. Przechowuj wszystkie świadectwa pracy, zaświadczenia o wynagrodzeniu, itp.
• Monitoruj swoje konto emerytalne - większość krajów UE umożliwia sprawdzenie stanu konta emerytalnego online lub poprzez kontakt z właściwą instytucją.
• Zgłaszaj zmiany adresu - poinformuj instytucje emerytalne wszystkich krajów, w których pracowałeś, o zmianie adresu zamieszkania.
• Korzystaj z pomocy ekspertów - rozważaj skorzystanie z usług doradców emerytalnych specjalizujących się w emeryturach zagranicznych.
• Sprawdź możliwość transferu emerytury - niektóre kraje umożliwiają transfer zgromadzonych środków emerytalnych do innego kraju, co może być korzystne w przypadku krótkich okresów ubezpieczenia.

Najczęstsze problemy i ich rozwiązania

Problem 1: Brak dokumentów potwierdzających zatrudnienie za granicą

Rozwiązanie: Skontaktuj się z dawnym pracodawcą lub z instytucją ubezpieczeniową danego kraju. Możesz również zwrócić się o pomoc do ZUS, który ma uprawnienia do wystąpienia o informacje do instytucji zagranicznych.

Problem 2: Opóźnienia w rozpatrywaniu wniosku

Rozwiązanie: Procedura przyznawania emerytury z różnych krajów UE może trwać nawet do 6-12 miesięcy. Jeśli opóźnienie jest znaczące, możesz złożyć wniosek o emeryturę tymczasową w kraju zamieszkania.

Problem 3: Trudności językowe w komunikacji z instytucjami zagranicznymi

Rozwiązanie: ZUS pośredniczy w komunikacji z instytucjami zagranicznymi. Możesz również skorzystać z usług tłumacza przysięgłego przy tłumaczeniu ważnych dokumentów.

Problem 4: Różnice w wieku emerytalnym między krajami

Rozwiązanie: Możesz złożyć wniosek o emeryturę w kraju, w którym już osiągnąłeś wiek emerytalny, a później wystąpić o emeryturę w pozostałych krajach, gdy osiągniesz wymagany tam wiek.

Gdzie szukać dodatkowych informacji?

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) - www.zus.pl, sekcja "Emerytury i renty dla osób pracujących/zamieszkałych za granicą";
• Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej - www.gov.pl/web/rodzina;
• Portal Komisji Europejskiej "Twoja Europa" - europa.eu/youreurope/citizens/work/retire-abroad/index_pl.htm;
• EURES - europejski portal mobilności zawodowej - ec.europa.eu/eures/public/pl/homepage.